Οι περισσότερες σχέσεις έχουν στον πυρήνα του κάποιου είδους άγχος. Και συνήθως αυτό το άγχος πηγάζει από κάποια δική μας ανασφάλεια. Δεν είμαστε αρκετά καλοί, αρκετά έξυπνοι ή όμορφοι, και πολλά άλλα. Μέσα στα πολλά είδη του άγχους βρίσκεται και το άγχος αποχωρισμού από τον σύντροφό μας. Εμείς ζητήσαμε από την ψυχολόγο Μαρία Φάρου να μας αναλύσει τι ακριβώς είναι αυτό, πώς το βιώνουμε και πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τον εαυτό μας αλλά και τον σύντροφό μας.
Το άγχος αποχωρισμού μας ακολουθεί από την παιδική μας ηλικία
Τα νήπια αντιλαμβάνονται σε μεγάλο βαθμό το περιβάλλον τους και έχουν δυσκολία στο να αποχωριστούν τους φροντιστές τους. Όταν ένας από τους δυο γονείς φεύγει, το νήπιο αναστατώνεται και κλαίει. Αυτό το αναπτυξιακό στάδιο είναι γνωστό ως άγχους αποχωρισμού. Το στάδιο διαμορφώνεται μεταξύ των 10 με 18 μηνών και συνεχίζεται μέχρι τα 2 με 4 χρόνια.
Οι γονείς συχνά δεν γνωρίζουν ότι το άγχος αποχωρισμού μπορεί να βγει στην επιφάνεια και σε μεγαλύτερες ηλικίες.
Το άγχος αποχωρισμού μπορεί να εμφανιστεί και ως διαταραχή. Η διαταραχή χαρακτηρίζεται από έντονο φόβο ή άγχος που βιώνεται όταν το άτομο πρέπει να απομακρυνθεί από τους φροντιστές ή οποιοδήποτε αντικείμενο ή πρόσωπο έχει συναισθηματικό δεσμό.
Σύμφωνα με το DSM-IV, της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Ένωσης: Η Διαταραχή Άγχους Αποχωρισμού εντάσσεται μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της Αγχώδους Διαταραχής, η οποία προσδιορίζεται ως ψυχολογική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από ένταση, νευροφυσιολογικά από μια υπερλειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος, από μία αρνητική προσδοκία πως μια επερχόμενη καταστροφή θα προκύψει και κατά συνέπεια μια συνεχή επαγρύπνιση για κάποιον αόριστο κίνδυνο.
Γενικότερα συμπτώματα είναι τα εξής:
- Επίμονη απροθυμία ή άρνηση να πάει στο σχολείο ή αλλού εξαιτίας του φόβου αποχωρισμού.
- Επίμονο και υπερβολικό φόβο ή απροθυμία να μείνει μόνο χωρίς τα οικεία του πρόσωπα στο σπίτι.
- Επίμονη απροθυμία ή άρνηση να κοιμηθεί χωρίς να βρίσκεται κοντά στα άτομα στα οποία είναι συναισθηματικά προσκολλημένο ή να κοιμηθεί μακριά από το σπίτι.
- Επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες που αφορούν θέματα αποχωρισμού.
- Επαναλαμβανόμενα παράπονα για σωματικά συμπτώματα (π.χ. κεφαλαλγίες, πόνους στο στομάχι, ναυτία ή εμετό), όταν συμβαίνει ή αναμένεται αποχωρισμός από τα πρόσωπα προσκόλλησης.
Το άγχος αποχωρισμού και ο τύπος του δεσμού που δημιουργεί το παιδί, όπως αυτός εξελίσσεται και εδραιώνεται κατά την παιδική ηλικία, μεταφέρεται στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή, προσδιορίζοντας πάντα τον τρόπο με τον οποίο το άτομο σχετίζεται με τους άλλους στην ενήλικη ζωή.
Οι ψυχολόγοι, διαγιγνώσκουν διαταραχή άγχους αποχωρισμού σε ενήλικες που έχουν μία από τις ακόλουθες διαταραχές:
- Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή
- Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες
- Διαταραχή Πανικού
- Διαταραχή Κοινωνικού Άγχους
- Διαταραχές Προσωπικότητας
Η πιθανότητα να αναπτύξει κάποιος τη διαταραχή αυτή, ως ενήλικας, είναι πολύ υψηλότερη εάν την είχε, ως παιδί. Οι ενήλικες που μεγάλωσαν με αυταρχικούς γονείς έχουν, επίσης, μεγαλύτερο κίνδυνο να την αναπτύξουν.
Πολλές είναι οι μελέτες που σημειώνουν τη συνέχεια του άγχους αποχωρισμού στη πρώιμη και μετέπειτα ζωή με όρους όπως “ευαισθησία στην απόρριψη” ή “διαπροσωπική ευαισθησία”.
Συντροφικές σχέσεις και άγχος αποχωρισμού
Εκτός από τις γονεϊκές σχέσεις, οι σχέσεις προσκόλλησης της παιδικής ηλικίας φαίνεται να καθορίζουν τις ερωτικές και τις συζυγικές σχέσεις ενηλίκων.
Στο άγχος του αποχωρισμού στην ενήλικη ζωή το άτομο φοβάται να χωρίσει από ένα άλλο άτομο και εκδηλώνεται μετά από έναν χωρισμό. Κάποια πιθανά συμπτώματα είναι η ναυτία και πονοκέφαλοι.
Μπορεί κάποιος από τους δύο συντρόφους να εμφανίζει σωματικά συμπτώματα άγχους ή και κρίσεις πανικού, να αισθάνεται ότι δεν μπορεί να μείνει πουθενά μόνος, να αποφεύγει να πηγαίνει οπουδήποτε χωρίς τον σύντροφό του. Επίσης φοβάται υπερβολικά μήπως πάθει κάτι ο ίδιος ή πάθει κάτι κακό το αγαπημένο του πρόσωπο. Μπορεί επίσης να εμφανίζει εφιάλτες, θυμό, ζήλεια και δυσκολίες στη διαχείριση των διαπροσωπικών του σχέσεων.
Πού είναι το όριο, μεταξύ της αρκετά φυσιολογικής ανησυχίας για τη μοναξιά και μιας διαταραχής άγχους;
Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση, ένα άτομο διαγιγνώσκεται με άγχος αποχωρισμού, όταν εμφανίζει τα ακόλουθα συμπτώματα:
- Υπερβολικό άγχος για τον αποχωρισμό από ένα άτομο.
- Φόβος μοναξιάς.
- Πολύ έντονη ανάγκη να γνωρίζει πού βρίσκεται ένα άλλο άτομο, ανά πάσα στιγμή.
Στους ενήλικες, αυτά τα συμπτώματα μπορούν να διαρκέσουν για έξι μήνες ή περισσότερο, ενώ μπορούν να προκαλέσουν σημαντική αγωνία και άγχος και να επηρεάσουν την κοινωνική και επαγγελματική τους ζωή.
Μερικές φορές, οι ενήλικες με διαταραχή άγχους αποχωρισμού είναι υπερπροστατευτικοί. Ωστόσο, οι πράξεις τους είναι, συχνά, ένας τρόπος για να εκφράσουν τον φόβο τους για χωρισμό.
Το άγχος του αποχωρισμού σχεδόν πάντα σχετίζεται με τους πρώτους δεσμούς προσκόλλησης του ατόμου. Μπορεί, επίσης, να προέλθει από μεταγενέστερες εμπειρίες απροσδόκητης και ξαφνικής απώλειας. Το διαζύγιο, το να φύγει κάποιος από το σπίτι για να πάει να σπουδάσει ή το τραύμα, λόγω κακοποίησης και παραμέλησης, μπορεί, επίσης, να προκαλέσει άγχος αποχωρισμού.
Η διαταραχή άγχους αποχωρισμού αντιμετωπίζεται μέσω ψυχοθεραπείας που στοχεύει στο να βοηθήσει το παιδί ή τον ενήλικα να αποκτήσει αυτοεκτίμηση και αυτοσεβασμό και να ανεξαρτητοποιηθεί.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Martin Herbert, Ψυχολογικά προβλήματα παιδικής ηλικίας, εφαρμοσμένη ψυχολογία 1α, εκδόσεις ελληνικά γράμματα
Mahler, M., Pine, F., Bergman, A. (1975) The Psychological Birth of the Human Infant. New York: Basic Books.
Winnicott, D. (1971) Playing and Reality, London: Penguin Books.
Neale, D . (1996) . Abnormal Psychology (pp. 440-447, 747). Νew York:John Wiley & Sons, Inc. (4) Monte, F. Ch .Beneath the Mask. An introduction to theories of personality (pp. 148-160). New York :Harcourt Brace College Publishers.
Petruska C. Gestalt Councelling in Action (pp. 55-58). London: Sage Publications.
Ευχαριστούμε την ψυχολόγο Μαρία Φάρου για την πολύτιμη βοήθειά της.